De safety: op weg naar de moderne fiets

Mensen discussiëren al 120 jaar over de vraag wie de 'uitvinder' is van de safety bicycle. Ik zet mijn kaarten op de Brit Harry John Lawson, die in 1876 patent aanvroeg op de naam 'safety' en daarbij een fiets presenteerde die met hefbomen werd aangedreven. Dit model werd in kleine aantallen gebouwd door Singer. In 1879 bouwde Lawson een fiets met kettingaandrijving op het achterwiel, die gebouwd werd door Rudge. Het model werd 'The bicyclette' genoemd en het verhaal gaat, dat de Fransen daar hun woord voor fiets aan hebben ontleend.

In 1884 bouwde Humber een safety, net als BSA en Rover. Dat laatste model werd na een paar aanpassingen de eerste commercieel succesvolle fiets met kettingaandrijving op het achterwiel: de safety. Een nieuwe hype was geboren en in 1886-1888 begonnen alle producenten van hoge bi's met hun eigen safety's. Het ging echt om het 'uitvinden' van de perfecte vorm van de fiets. Deze vroege modellen hadden een blokketting. Ik heb een pagina gemaakt over een typische blokketting uit de periode 1884-1892, klik hier.  

In de jaren na 1885 ontstonden diverse vormen frames, met allerlei verschillende versies. Daarin zijn duidelijk een paar periodes aan te wijzen:

1884-1890: veel verschillende frames, waarbij het diamantframe (zonder zadelbuis) en het eenvoudige kruisframe de toon aangaven. De kruisframes braken en verbogen regelmatig, en per jaar werden meer verstevigingsstangen aangebracht. Eerst tussen bracket en achteras. Daarna tussen bracket en de voorzijde van het frame. Tenslotte kwamen er bij sommige modellen nog stangen tussen de voorzijde van het frame en de bovenkant van de zadelbuis. Daarmee ontstond in feite weer een diamantframe! In 1890 waren semi-diamond frames de grote rage. Vrijwel alle fietsen hadden tot 1890 nog de zeer eenvoudige stuurophanging met twee conische lagers, die rechtstreeks van de hoge bi was overgenomen - de centres steering of pivot steering. Alle fietsen waren uitgerust met smalle massieve rubber banden. 

1890-1891: het diamantframe wint de strijd. De fietsen met diamantframe zijn deze eerste jaren kort van bouw, met een licht naar achter gebogen zadelbuis. In enkele gevallen ontbreekt nog steeds de zadelbuis. In 1891 krijgen de meeste fietsen een balhoofd: dat is de voorvorkophanging met dubbele kogellagers zoals we die nu nog kennen. Goedkope modellen safety hadden geen kogellagers, maar glijlagers in de stuurophanging - de socket head. Naast massieve banden zijn er nu ook de wat bredere 'cushion tyres' - holle banden met een grotere diameter, die iets meer comfort geven.

1891-1895: de meeste fabrieken bouwden het kruisframe nog als het goedkoopste model. Maar het diamantframe met een langere bouw en een rechte zadelbuis is de nieuwe norm. Na 1893 wordt vrijwel geen ander frame meer geleverd. Bij deze modellen was het voorwiel vaak groter dan het achterwiel, de combinatie 30 inch voor en 28 inch achter komt veel voor. De luchtband wordt gemonteerd op de duurdere modellen, maar massieve banden en cushion tyres blijven populair, want die kunnen niet lek.

1895-1897: alle fietsen van na 1895 zijn voorzien van luchtbanden. De nieuwe modellen hebben bovendien een frame met een horizontaal lopende bovenbuis. In feite is daarmee de basis van de moderne fiets compleet. Ik heb besloten om die 'nieuwere' modellen niet op de website te plaatsen. Ik moet érgens een lijn trekken ...

NIEUW: hoe keken mensen naar de ontwikkeling van de safety bicycle in februari 1892? Klik op de foto om een pagina van Cycling News, 1892 te downloaden. De kopie komt van Velorama in Nijmegen.